Y "Stuart" Porth Ty Mawr Shipwreck 1901


Ym Mhorth Ty Mawr, yr aeth y "Stuart" i helbulon; mae'r hanes hwn hefyd wedi ei groniclo yng nghyfres deledu "Almanac". Yr hyn sy'n tynnu'r holl sylw at y llongddrylliad hwn yw mai wisgi oedd cyfran go dda o'r cargo. Canlyniad hyn fu rhoi enw newydd i'r fan, sef Porth Wisgi. Mae'n debyg y bu cryn ysbeilio yma, a'r pictiwr a gawn yw fod pawb, o'r byd a'r betws, am y gorau unai yn casglu'r poteli neu yn yfed cymaint ag oedd modd.

'Does dim amheuaeth na fu 1901 yn dipyn o flwyddyn yn y fro a mynegwyd cryn bryder yng Nghyfarfod Ysgol Dosbarth Pen LIyn. Gosodwyd y testun "Ysgrif fer ar gychwyniad, a drylliad y llong 'Stuart' ar greigiau Porth Ty Mawr, Llyn" yng Nghymldeithas Lenyddol Pen y Graig yn 1925 a gwelir y pryder am safonau moesol y trigolion yn parhau chwarter canrif yn ddiweddarach. Disgrifia'r buddugol, J. 0. Roberts, Ty Mawr Penllech mewn sobrwydd y sefylllfa a dyfynnaf ef heb ddiweddaru'r orgraff,
Yr oedd "staen" y gwaed ar y wefus, yn profi nad oedd gan ambell un ddim at dynnu corcyn or botel, felly nid oedd dim iw wneud ond taro ei gwddf yn y graig, ac arllwys yr hylif poeth ir cylla heb gofio am y gwydr miniog! mewn lle ychydig or neulltu yr oedd "cask", ac wedi taro ei dalcen i mewn, canfuwyd yn ebrwydd pa beth oedd ei gynwysiad- "wisgi" "angen yw mam dyfais"- medd hen air, - wele un yn tynu ei esgid ac yn ei yfed o hono fel or "glass" gore allan un arall gyda'i flwch myglus, etc. pawb yn hwyluso y gwaith o'i wagio. Gerllaw yr oedd ffrwd fechan loyw-ber fel grisial, yn sisial rhwng y cerrig; ac yn llifo dros y bistylloedd bychain dros y creigiau i lawr tua'r môr, a'i llwybr mor laned a'r awyr ond yr oedd yn well gan ddyn serio ei gylla, pylu ei ymenydd, haearneiddio ei gydwybod, a hyrddio ei enaid i ddinistr bythol guda hylif y "cask", yn hytrach na manteisio ar ddiod Duw, - dwr. 0 ynfydrwydd - a pha hyd?


Bu'r baledwyr yn brysur hefyd, a phan osodwyd y digwyddiad hwn yn destun yn Eisteddfod y Rhos yn 1902, John Owen, Brychdir ddaeth yn fuddugol.

Ceir peth o hanes y "Stuart" yn "BIas Hir Hel" a hefyd fe'i crybwyllir yn "Pigau'r Sêr". Yn ôl darlith Robin Gwyndaf ymwelodd Serah Trenholme, â'r fan a gwelodd yr ysbeilio. Cefais ei hanes yn fanwl gan fy ewythr. Evan John Griffith, gan fod nodiadau Hugh W. Jones, Bryn Villa ganddo. Roedd Hugh Jones Bryn yn llygad-dyst i'r cyfan ac yn gofnodwr manwl.
Cychwyn wnaeth hi o Lerpwl i Seland Newydd ar Wener y Groglith 1901 gyda chriw o 19 a'i swyddogion ifanc. Mae'n rhaid mai diffyg profiad oedd yn fwyaf cyfrifol am y "ddamwain" gan nad oedd y tywydd yn ddrwg, niwi a glaw mân yn ôl y sôn, a dim byd gwaeth. Credid y byddai modd ei hwylio eilwaith ar ôl iddi ddod i'r lan, ond ymhen ychydig ddyddiau cododd gwynt o'r môr a thorri ei mastiau a'r rheini yn eu tro yn disgyn ar y llong a'i hagor. Canlyniad hyn fu gwasgaru'r cargo oedd yn cynnwys llestri, wisgi, stowt, canhwyllau, matsus, pianos, gorchuddiau lloriau ac yn y blaen. Mae'r llestri i'w gweld hyd dreselydd yr ardal heddiw ac mae rhai poteli or wisgi yn dal heb eu hagor.
Mae un o diwbiau'r "Stuart" i'w weld yn glir yn y creigiau melynion heddiw, a daw peth ohoni i'r golwg ar dreiau mawr.
Un o'r ffactorau oedd yn gyfrifol am y trafferthion yr aeth y "Stuart" iddynt oedd i'w chel fynd ar draws llong arall oedd yn gorwedd o dan y dwr. Y "Sorrento"- *

It was at Porth Ty Mawr that the "Stuart" ran into trouble.It was because of the cargo of whisky that was onboard that the bay was re-named Porth Wisgi. She had set sail from Liverpool on a passage to New Zealand on Good Friday 1901 with a crew of 19 with three young officers. According to accounts the weather was not bad, just drizzle and some mist. This Clipper had made a record breaking run on her passage from Australia, and was set to make a similar return voyage.

The tug-boat had left her off Holyhead and she set course for a run towards Bardsey. It is said that the three officers were too unexperienced and with the speed the clipper made, and the weather, they should not have still be waiting to sight the Caernarfon lightship when she struck, possibly the submerged wreck of the Sorrento that had sunk 31 years earlier.The captain was Robert Lagan Michinson of Hull; the 1st Officer was Alfred Samuel Blue of Liverpool, and the 2nd Officer was John Albert Cann of London.All 3 officers were not much more than 25 years old.

It was thought that the grounded vessel could be re floated until a fierce storm blew up.The result of this was that the masts broke, and in turn they smashed the hull. Due to the gapping holes in the hull, the cargo began drifting ashore. The cargo comprised of a large amount of Whisky, Crockery, stout, candles, matches,pianos, floor coverings etc.. The crockery can still be seen on many a local dresser. It is also said that ther remain a few un opened bottles of whisky!.

An item of crockery from the Stuart

Salt glazed cream ware- PH & Co.

One of the mast tubes of the Stuart can still be seen at low tide. Also the 1/4" thick plates from the hull

Rusting plate from the Stuart

* diolch i Elfed Gruffydd am dyffyniadau o 'Ar hyd ben 'rallt'

bibil-


Safle Llangwnnadl Home   Safle Hanes / History Home     Dogfennau / Documents

 
 

© penllyn.com 2000-5